در قراردادهای ملکی مثل مبایعه نامه و اجاره نامه، یا به طور کلی امکان فسخ معامله از طرفین گرفته می‌شود، یا امکان فسخ تحت شرایط مشخصی تعریف می‌شود. یکی از این شرایط به «حق پشیمانی» معروف است.

به عبارت دیگر می‌تواند گفت این حق، به نوعی یکی از خیارات، یا نوعی از خیار شرط است. برای توضیح این موضوع، در این مقاله به موارد زیر می‌پردازیم:

• شرایط استفاده از حق پشیمانی از دید قانون
• نحوه فسخ معامله با استفاده از این حق
• امکان فسخ معامله در صورت پشیمانی، به سود خریدار و فروشنده است یا نه؟
• تکلیف کمیسیون مشاور املاک در صورت فسخ معامله با استفاده از حق پشیمانی چی می‌شود؟

شرایط استفاده از حق پشیمانی از دید قانون

متاسفانه عده‌ای هستند که تصور می‌کنند تحت هر شرایطی می‌توانند تا ۴۸ ساعت (یا ۷۲ ساعت) بعد از عقد قرارداد با ابزار پشیمانی، معامله را فسخ کنند. این افراد تصور می‌کنند حق پشیمانی به صورت پیش فرض در هر معامله‌ای وجود دارد. اما این طور نیست.

فراموش نکنیم که از دید قانون، تنها مطالبی که مکتوب شده‌اند قابل اجرا هستند و تنها نسبت به اینگونه موارد می‌تواند ادعای حقوقی داشت. بنابراین، صرفا زمانی می‌توان از حق پشیمانی در مبایعه نامه یا اجاره نامه استفاده کرد که در قرارداد قید شده باشد.

در نوشتن حق پشیمانی باید دو نکته را در نظر بگیرید:

1. مدت زمان امکان استفاده از این حق برای فسخ معامله
2. میزان ضرر و زیان

یعنی باید مشخص کنید خریدار یا فروشنده، تا چه مدت بعد از امضای مبایعه نامه، می‌توانند از حق پشیمانی استفاده کنند. در صورت عدم تعیین این زمان، این حق باطل است. چرا که این حق نوعی خیار شرط است و اگر برای خیار شرط مدت تعیین نشود، آن خیار باطل است.

در صورتی که میزان ضرر و زیان در قرارداد مشخص شده باشد، فردی که از این حق استفاده می‌کند، باید مبلغ مشخص شده را جهت فسخ قرارداد به طرف دیگر پرداخت نماید.

مبلغ ضرر و زیان معمولا یا به صورت مبلغی مشخص (مثلا ۵ میلیون تومان)، یا به صورت درصدی از ثمن معامله (مثلا ۳ درصد از ارزش کل معامله) تعیین می‌شود.

در صورتی که مبلغ ضرر و زیان در قرارداد قید نشود، با استفاده از حق پشیمانی صرفا می‌توان قرارداد را فسخ کرد. یعنی هیچ یک از طرفین نمی‌تواند ادعای ضرر و زیان کند.

استفاده هم زمان از حق پشیمانی و اسقاط کافه خیارات

برخی این سوال را مطرح می‌کنند که آیا می‌توان در مبایعه نامه به طور همزمان از اسقاط کافه خیارات و حق پشیمانی استفاده کرد؟

پاسخ به این سوال مثبت است. بله، شما می‌توانید در یک بند کافه خیارات را اسقاط نموده و در بند دیگری، حق پشیمانی را که در عمل یک نوع خیار شرط به حساب می‌آید ذکر کنید.

به این ترتیب با ذکر اسقاط کافه خیارات، خیاراتی مثل خیار غبن و خیار مجلس را باطل کرده‌اید و ذکر امکان فسخ معامله در صورت پشیمانی (با تعیین مدت زمان استفاده از آن)، امکان استفاده از خیار شرط را برقرار نموده‌اید.

برای کسب اطلاعات بیش‌تر در خصوص «اسقاط کافه خیارات» و کاربرد آن، این مقاله را مطالعه کنید:

اسقاط کافه خیارات در قراردادهای ملکی به چه معناست و چه کاربردی دارد؟

چطور در صورت پشیمانی، معامله را فسخ کنیم؟

به یاد داشته باشید که فسخ معامله با استناد به هر یک از خیارات تعریف شده در قرارداد و به هر دلیلی که باشد، باید با پیگیری از طریق مراجع قضایی انجام شود. به عبارت دیگر، اعلام پشیمانی به مشاور املاک، برای قانونی بودن فسخ معامله لازم هست اما کافی نیست.

مسئله مهم دیگری که در این خصوص وجود دارد، روش دریافت ضرر و زیان است. دریافت خسارت فسخ معامله برای فروشنده خیلی راحت‌تر از خریدار است.

در صورتی که خریدار ابراز پشیمانی کند، فروشنده می‌تواند مبلغ ضرر و زیان را از پولی که خریدار فی‌المجلس پرداخت کرده است کسر کرده و باقی پول را به خریدار برگرداند. اما اگر فروشنده ابراز پشیمانی کند، دریافت ضرر و زیان برای خریدار به این سادگی نیست.

راهی که ما به خریدار توصیه می‌کنیم، وارد شدن از در صحبت و مذاکره است. بسیاری اوقات می‌توان اینگونه مشکلات را با صحبت کردن حل کرد. اما در صورتی که فروشنده پرداخت خسارت فسخ را نپذیرفت، خریدار می‌تواند از مراجع قانونی برای دریافت حق خود اقدام کند.

حق پشیمانی به سود خریدار و فروشنده است یا به ضرر آن‌ها؟

ما به خریدار، فروشنده و مشاورین املاک توصیه می‌کنیم که از حق پشیمانی در قراردادهای خرید و فروش و اجاره، استفاده نکنند. دلیل این توصیه را ادامه این نوشته توضیح می‌دهیم.

در نگاه اول شاید فکر کنید اینکه بتوانید با اعلام پشیمانی معامله را فسخ کنید امکان خوبی است. اما به این هم فکر کنید که این امکان برای طرف مقابل شما هم وجود دارد.

بیایید برای بررسی مضرات این موضوع، شرایط مختلف را در نظر بگیریم.

۱- استفاده از حق پشیمانی در شرایط رونق بازار مسکن

همیشه شاهد بوده‌ایم که در شرایط رونق بازار مسکن، قیمت‌ها در بازه‌های زمانی کوتاه مدت (حتی چندین بار در یک روز) افزایش می‌یابند. حالا فرض کنید شما خریدار هستید و در فاصله زمانی یک روز، قیمت ملک مورد نظر شما افزایش یافته است.

بدیهی است که در این شرایط استفاده از حق پشیمانی به ضرر شماست. چرا که با توجه به افزایش قیمت‌ها، شاید دیگر نتوانید با پولی که در اختیار دارید ملکی مشابه آنچه پسندیده بودید را خریداری کنید. این رویه در مقیاس کلان می‌تواند اعتماد و ثبات را بیش از پیش در بازار از بین ببرد.

۲- پشیمانی خریدار در دوران رکود بازار مسکن

در دوران رکود قیمت‌ها مثل دوران رونق افزایش نمی‌یابد. نرخ افزایش قیمت ملک در این دوران پایین‌تر از نرخ رشد تورم است. این تحولات به این دلیل است که در دوره رکود، عرضه از تقاضا پیشی می‌گیرد. به زبان ساده یعنی ملک زیاد است، اما خریدار کم است.

همین مسئله باعث می‌شود خریدار در دوران رکود، حق انتخاب بیش‌تری داشته باشد و بتواند سر فرصت، ملک‌های زیادی را بازدید کرده و ملک مورد نظر را انتخاب نماید. حالا فکر کنید خریدار ۲۴ ساعت بعد از نوشتن مبایعه نامه منصرف شود. در این شرایط مالک متضرر می‌شود.

هر طور که به این مسئله نگاه کنید، با وجود حق پشیمانی در قرارداد، هم احتمال ضرر فروشنده وجود دارد و ممکن است خریدار دچار خسارت شود.

توصیه ما به خریدار و فروشنده این است که به جای درخواست نوشتن حق پشیمانی در مبایعه نامه، با چشمان باز اقدام به معامله کنند. به مشاورین املاک نیز توصیه می‌کنیم با ارائه مشاوره دقیق و روشن به طرفین معامله، سعی کنند آن‌ها را در مورد انجام معامله به قطعیت برسانند تا کار به پشیمانی نرسد.

تکلیف حق کمیسیون مشاورین املاک بعد از اعلام پشیمانی چیست؟

بر اساس قانون، پرداخت کمیسیون املاک بعد از امضای مبایعه نامه الزامی است. بنابراین، در صورتی که یکی از طرفین معامله یا حتی دو طرف معامله، قصد فسخ داشته باشند، باز هم باید کمیسیون مشاور املاک پرداخت شود.

اگر یکی از طرفین با استفاده از حق پشیمانی قصد فسخ معامله را داشته باشد، باید کمیسیون قانونی هر دو طرف معامله را، علاوه بر مبلغ تعیین شده برای ضرر و زیان پرداخت نماید.

اما اگر دو طرف معامله پشیمان شده باشند و قصد اقاله (تفاسخ) داشته باشند، هر یک باید سهم کمیسیون قانونی خود را پرداخت نمایند.

در انتها باز هم توصیه می‌کنیم پیش از امضای مبایعه نامه از ابعاد مختلف معامله اطمینان کافی را حاصل کنید تا کار به پشیمانی نکشد.

خوشحال می‌شویم اگر نظرات یا تجربیات خود در خصوص پشیمانی در معامله یا استفاده از حق پشیمانی را در بخش نظرات این پست، با ما به اشتراک بگذارید.